هنگام هنگامه ها

سیاوش کسرایی

از مجموعه شعر با دماوند خاموش

۵ اسفند ۱۳۰۵ - ۱۹ بهمن ۱۳۷۴

(۱)

.      هان ای شب خارایی

.      سنگ صبورم شو

.      و در گرد آتش پژمرده ام، بِهِل*

 
.      ای هالهٔ نیلی فام،

.      تا بگویمت

.      آنچه را که دیگر نمی توانمش نهفت:

.      «بختم کوتاه ماند

.      و دستم از آن کوتاهتر

.      و تلاش ها همه آوار شدند.

.      منم و بالاپوش سرما

.      بر گُرده ام

.      و گرسنگی - یادگار ماندگار-

.      در روحم

.      و هزاران یاد دیگر

.      که رستاخیز وحشت انگیزشان

.      در پهنهٔ جان من است.

.      کجایید، ای واژه های گرمی بخش

.      که انگشتان یخزده نمی یابدتان؟

.      نه گل نیمباز تبسمی

.      و نه سوسویِ مهربانیِ فانوسِ چشمی

.      چهره ها در تاریکی است.

.      اگر محبتی وام کنم

.      به تخم مرغی خواهمش فروخت.

.      کجا بیضه می گذارید؟»

.      ای کلاغان دراز عمر

.      که دستبرد به آشیانه، شما را

.      حافظ نسلی میرنده کنم.

.      و چه بایدم کرد؟

.      چون کفش های بیکاری

.      در هیچ پینه دوزی قابل تعمیر نیست

.      و از بلیط بخت آزمایی هم

.      آن که می خرد، انتظار بُرد تواند داشت.

.      گیرم که چشم دریدهٔ دریچه را

.      به روزنامه گرفتم

.      چگونه چشم از روزنامه برگیرم؟

.      و این خبر را عاقبت

.      در کدام روزنامه خواهند نوشت

.      که روزانه مردی را روزنامه

.      می کشد؟

.      ای انسان!

.      تو را شایسته چنان است که

.      پرستار زیست نو رس

.      در سیاره های آسمان باشی

.      نه قصاب کودکان سیاه و زرد

.      در قلب گرم زمین.

عکس از روزبه نوید

.      باری چنان شد که مردمان

.      پی سواد و سود خویش گرفتند

.     آری، چنان شد که حتی برادران.

  

.      و چون ما برادران را

.      روزی خواهی و روزی خواری

.      جدا می کرد.

.      گفتیم:

.      «چه جای تاسف، برادری بر جا ست»

.      و اینک که زنده مانده ام

.      تا جنگ برادران را مشاهده گر باشم

.      و پاشیدگی دماوند استحکام را

.       ببینم،

.      ای دیوار های بلند واقعیت

.      ای آینه های درهم افتادهٔ راستی

.       بگویید که آوار آرزو را

.      من چگونه تحمل کنم به تن؟

.      تیغ برکش، ای فریاد ورجاوند**

.      که هنگام هنگامه هاست.

.      ورنه دیو ها

.      افسانه های زیبا را تسخیر می کنند

.      و شاعران

.      در گذرگاه ها به تصنیف فروشی

.      آواز می دهند

.      و مسیحا دمان

.      به مرده شویی خواهند نشست.

.      آری، بانگ بردار، آی فریاد!

.      که سرنوشت پاکی و نا پاکی این خاک بذر کِشته

.      با تو ست.

کاری از روزبه نوید

.      پرنده ی نور

.      در کدام مشت بسته، زندانی است؟

.      و فلز آفتاب

.      در خون چه کسان، زنگ می خورد؟

.      طلوع کن، ای خورشید سیاه خشم

.      و ما را

.      در زیر چتر دردمندی خویش

.      فراهم آر.

.      تا اینک که 

.      دست و بخت کوتاه مانده

.      و دهان ها

.      با بوسه ی سرد قفل، همدم است

.      رها کنیم چشمان مان را

.      در سراییدن سرود اشک

.      که با شکوه است

.      حماسه برگزاری اشکریزان مردمی خاموش

.      در معبر فاتحین.

.      و جدایی را نقبی دیگر بزنیم

.      به سوی سر انگشتان کورمال رفاقت.

.      چه، ای آشنائی تپش ها

.      نطفه قیام در شما ست.

.      و افسوس که در گورستان قدیمی شعر

.      خفته است،

.      زیبا زنی که عشق نام داشت.

.      آری در گورستان قدیمی

.      زنی باکره خفته است

.      که نتوانست

.      دختری برای عشق ورزیدن

.      بیاورد

.      ور نه

.      ما همه آغوش بودیم، سراپا.

.      و زیبایی

.      در چشمهٔ اندوه، تن می شوید و اینجا

.      پیراهنش

.      دستمال دستان نامحرم و بی حیا ست.

عکس از روزبه نوید

.      ای بیداری شکوفه ها

.      صبح را در آستانه

.      منتظر مگذارید!

.      ای کبوتران سپید بال پیام

.       باور کنید که لب های آدمی

.      هنوز پاک ترین آشیانه ها ست.

.      به کدام اشک، تراش شادی دادیم،

.      که از الماس

.      گرانبها تر نیامد؟

.      و کدامین یاقوت

.      از خون ما صورت نبسته بود؟

.      کجا ست چهچه بلبلان عاشق،

.      خوشایند سرخگل مغموم درون سینه ها؟

.       ای شاخه های بی ثمر،

.      ای زنان و ای دختران شهر،

.      کو میوه ای که ترانه ای بدان رنگین گردد؟

.      کو معجزهٔ رسالتی در اثبات سلطنت مهر؟

.      کو انگیزه های شیرینی تان

.      در نقرهٔ کتیبهٔ محبت بر سینه بیستون ها؟

.      ای خداوندان دلخواه

.      کو لالای مادرانه تان

.       بر گهواره های بی تکان دوستی؟

کاری از روزبه دلیجانی

.       و شما، ای آفریدگاران بی اعتنا،

.      ای هنر وران مهتاب زده،

.      کاش که جلادی تان با من بود

.      کاش،

.      تا با تبرم از پیکرتان

.      گل های شادی و عشق می تراشیدم.

.      از شما

.      که دیده ام از زخم و زحمت

.      بر می گیرید

.      و چشم به بخور افیون می شویید،

.      اگر بناگاه

.      دستی دریچه کوب

.      خواب نیم شبی تان را آشفته کرده است،

.      می دانید

.      که در این یلدا های بی روزن

.      قلبم با من چه می کند:

.      هی شاهر!

.      گرد آورده هایت را از کوی و برزن

.      به سبد کردی و در بازار خود فروشان

.      به تحسینی فروختی

.      و آنگاه شادمانه در تخت آفرین لمیده ای؟

.      بی خبر که شنوندگان

.      مسحور وزنهای دل انگیز

.      مفتون واژه های هوش ربا

.      در کوچه های بن بسته فقر

.      دربدر ایستاده اند؟

.      با من بگو!

.      با من به نجوا بگو

.      که وقتی چکامه هایت پایان گرفت 

.      که وقتی از دالان ستایش فریفتگانت

.      عبور کردی

.      کدام دست به فرمان شعر تو

.      گرد از رخساره تفنگ شکاری اش زدود

.      کدام دل 

.      در کمین خطر نشست

.      یا، آخر کدام پا

.      جسورانه راه خانه معشوق را گرفت؟

.      ای شاعران!

.      آیا نیمه شبان دستی

.      دریچه خانه شما را می کوبد؟ 

(۲)

·        از مرز کهنگی می گذری

·        هشدار،

·        که قرن تازه ای

·         به زیر پایت کشیده می شود.

·         دگرگونی

·         با کوره گداخته اش درغلیان

·          ـ شکافته لب و دهانگشوده ـ

·        چشم بر تو دارد

·         خانهٔ ذهن را

·         از قالب ها بپرداز

·         و شکلگرفته ها را

·        فرو ریز

·         تا سبکبارتر بگذری.

·        یکسر تمام شب را

·         جار می زنند

·        که آفتاب برآمد

·        و آنگاه

·        خورشیدی را که با گل پخته

·        ساخته اند

·         و بر بام مغرب آویخته اند

·        می نمایانند

·         تا نمازگزاران مهر

·        قبله روشنی را فراموش کنند.

·        کاکل خورشیدشان به چنگ آر

·        و به یک سیلی

·        لعاب از رخساره اش بریز

·         چه، ما به کهکشان می رویم

·        که مادر خورشیدها ست

·        و فرزند آرزو

·       همواره از انسان   بلند قامت تر است.

·         

·         بیا که با ساده ترین توافق:

·         «این، که سرد است و آتشی باید!» 

·         «این، که شقایق کوهستان هامان را دوست داریم»،

·        «یا هر چه تو بگویی از این دست»،

·       بیگانگی را باطل کنیم

·        و همراهی را

·         تا آخرین پله برآییم!

·        که در آن سوی مرز امروز

·        انسان بر آیندها

·        کودکی است نو تولد

·        که نخستین کلماتش

·        اولین سنگ های بنای جهانی است که

·        صد ساله فردا را بر دوش می کشد.

·         تو بیا ای زمین بکر،

·        ای معصومیت، که آینه دار ستارگانی!

·        چه بسیار از ما

·         که ماهی بر کنار افتاده ای هستیم.

·        ـ جستنی به امید رهایی

·        به خاک مان نشانده ـ

·        ای رهگذر،

·         به خشونت نوک پایی

·        دوباره

·        دریایی به ما بخش

·        لذت عبور از میان کوهه های موج

·        رقص گرداب ها

·        زمزمه هماهنگ تلاش در کرانه ها

·         خواب ما لبریز از دریا ست

·        گذرندهء خشونتی !

  

·        در هیاهوها مگرد

·         ای مؤمن،

·        که معجزه ی پیامبر عصر ما

·        خاموشی است و کار

·        و من، این رسول را

·        بیرون از دروازهٔ تاریک قصه ها

·         دیده ام:

·         در غروبی که

·        برف از بام کاروانسرایی می روفت

·        هنگامی که

·        میکروسکوپی را به جستجویی میزان می کرد

عکس از روزبه نوید

·        و آخرین بار

·        در تصویر یک روزنامه

·        که با همراهان بستهٔ دلخسته

·        به اسارت می رفت.

·        نه صلای اذانی

·        و نه صلیب نشانه ای

·        آیه هاشان

·        تراش سنگ ها

·        خم آهنگ ها

·         و پیوند زمین و آسمان ها ست.

·        به پیرامونت بنگر

·        آیا همسایه خاموشت را می شناسی؟

·        یا پیامبری کن، ای فشرده لب

·        یا به سخن، خدایی کن

·        و به شلاق و نوازشی توأم

·         در جلگه سرسبز ترانه ها

·        قومی دیگر بیافرین

·        که گردباد سهمگینی در افق

·        بال گرفته است

·         و این نه خواب است و نه رؤیا

·        که من

·         پیشروی هجوم بی آوازش را

·        ـ چون شعله ای نامرئی

·         در برگ کاغذ ـ

·         درتن زمانه می بینم.

·        که من

·        صدای فرو رفتن دندان موریانه ای اش را

·         در گوشت شعر و اندیشه

·        می شنوم.

·         آری، می جوند و پیش می آیند

·        آسمان مان را

·        خون مان را

·         و جرئت مان را

·        و تنها

·        هراس بی هنگام چشم پرندگان

·        گواه من است

·        و شاید

·         فریاد کودکان در گهواره ها هم

·        از گزند این دندان ها ست.

·        باورم دار، ای عاشق!

·        و فاصله دو دیدار را کوتاه کن

·         کوتاهتر

·         تا زندگی سراسر

·         دیداری باشد و وعده گاهی واحد.

·        از حبسگاه تارهای تنیده، پروازی

·        ای پروانهٔ ابریشم،

·        که سبزینه های جان من

·        برگ های توت نو رستهٔ تو ست.

·        بند بند مفاصل اشیاء

·        می گسلد

·         زمین کش می آید و به هم می پیچد

·        شیر

·         درپستان علف زدهٔ تپه ها

·        گره می خورد

·         درختان

·         در کشاکش باد، گیسو می کنند

·        از جدارها، ناله بر می خیزد

·        و آب در غلیان است

·        اینک خانه من

·        چشم انتظار و مهیا ست

·        بر دریچهٔ باز

·        بادام بن به شکوفه نشسته

عکس از روزبه نوید

·        و پرده ها

·        سایبان گهوارهٔ خالی است،

·         متولد شو فرزندم،

·        که قرن زیر پای تو گسترده است

(۳)

·        باز آ به کوهستان، ای سمند خسته

·        که تاب ابریشم یال تو

·        هنوز

·        دستاویز جسارت ها ست

·        بی تو صخره، سنگی است

·        و با تو

·        صخره، سنگری.

·        بی تو

·         صحرا، بزرگواری بی فرزند است 

·        باز آ،

·        که قبیله پر زاد و رود رنج

·        از تنگهٔ تنگ می گذرد

·        باز آ،

·        دلتنگی اگر هست،

·         بیابانی و آهنگی

·        و به هنگام زوال

·        مرگ سمندان بر ستیغ ها

·        شایسته تر.

·         ای بی حوصلگی، با خطر آشتی کن

·        با خود آشتی کن.

·        چه، تو در دوستداشتن خطا نکردی

·        چندان که در دوست گرفتن.

·         آنکه بر سر بازار، قطعه قطعه شد

·        ـ گر چه یاورانی چند داشت ـ 

·        به خویشتن باور نداشت، 

·        بیهوده، به شهر آمده بود

·         به مهمانی می رفت

·        نه، به میدان

·        عشوه می داد، نه عشق

·        وعده می کرد و دیدار نداشت

·        گلفروشی می کرد

·         در راسته گدایان و گزمگان

·        و امانش ندادند

·        چه، در مصاف با راهزنان

·         سلاحی بر نداشت.

·         و بدین دم سرد نیز بر نخواهد خاست

·        چه، بازماندگان سببی اش که با شهرتش پیوند داشتند

·        به ختم و ترحیمش نشستند

·        و بر مزارش

·        سنگی سنگین نهادند

·        و با یادبودش در گوشه کنار

·         مزد افتخار گرفتند.

·        ولی اینک که

·        از قامت نان ها کاسته می شود

·        و بر قیمت آنها ها افزوده

·        و فقر ـ از بی خوابی ـ

·         نیمه شبان به کوی و برزن

·        پرسه می زند

·        و اینک که دسته گل ستایش از شهرداری ها،

·         کودکی رها شده

·        در پس هر کوچه است

·         اینک که

·         به ستوه آمدگی

·        خودکشی می کند

·         و آوارگی

·        در ستون گمشدگان نام می نویسد

عکس از روزبه نوید

·         اینک که یک چتول ودکا

·        در دکه ای مسکنت بار

·         تاریخ چند هزار ساله ای را از خاطر می شوید

·        اینک که عشق

·         گل خشکیده ای در میان دو صفحهٔ فولادی است

·         و حتی برای من

·        عطری است در خیال.

·         اینک که برای شرکت در شب نشینی ها هم

·        باید گواهی عدم سوء پیشینه به دست داشت

·        اینک که دیروز در خدمت امروز

·        مقاطعه کاری می کند،

·        ای ریشه نامیرا،

·         در باغچه ی جان گل کن!

·        ای سیا علف، از گلیم زندگی زِبرِ ما بروی

·        که مرا با تو پیوندها ست. 

·        چه، من

·         گرگ زخمدار پی شده ام

·        که زخم تنم را

·        به زبان، درمان خواهم کرد

·        اما در روحم

·         گلوله ها ست.

·        با زوزه من

·        مژده ای نیست

·         با زوزه من یأسی نیست 

·         من با جراحات جان خویش هشدار می دهم

·        ای در کنارم آرمیده،

·         آن دم که آشیانهٔ پر تیغ آفتاب

·        از شاخه های کوتاه

·        فرو افتاد

·        بیگانه مرد ـ آتشباری بر کف ـ

·        در جنگل ورود کرد

·        و سایه اش در تاریکی وسعت گرفت

·        گر بخسبی،

·        فردایی نخواهی داشت

·         و ظلمت، زندانی٘ ابدی خواهد بود

·         دردا

·        که زوزه ام

·        تو را و دشمن را یکجا رهنما ست

·        چه، او دیگر

·        زبان گرگ را می شناسد.

·        ای در کنام نشسته

·        گفتار دیگری!

*بهل: لم بده

**ورجاوند: ارجمند

ویرایش از تارنمای دایره المعارف روشنگری

پایان